Hollandse Herdershond - Ria Hörter

Portret<br />

Tekst:<strong>Ria</strong> <strong>Hörter</strong><br />

Foto’s: <strong>Ria</strong> <strong>Hörter</strong> en Alice van Kempen<br />

Nederlandse hondenrassen (2)<br />

<strong>Hollandse</strong> <strong>Herdershond</strong><br />

Ze vormen een stukje cultuurgeschiedenis binnen de kynologie en het is onze dure plicht om ze te<br />

bewaren voor de toekomst. Bij de tweede aflevering van Nederlandse hondenrassen gaat het niet om<br />

één ras, maar om drie. Immers, deze honden kennen uiterlijke verschillen die hebben geleid tot drie<br />

variëteiten: kortharig, langharig en ruwharig. We maken kennis met de <strong>Hollandse</strong> <strong>Herdershond</strong>…<br />

Alice van Kempen<br />

44<br />

Onze Hond 11 | 2011

---

Portret<br />

Herkomst<br />

In vrijwel heel Europa komen vanouds<br />

herdershonden voor. Immers,<br />

waar vee is, zijn herders met honden.<br />

We lezen in een boek uit 1494 al over<br />

de ’Schaffhund’, die niet zo dik en<br />

zwaar moet zijn als de huishond, maar<br />

wel zo sterk, moedig en snel. <strong>Herdershond</strong>en<br />

hebben zich in de loop der<br />

eeuwen in diverse Europese landen<br />

ontwikkeld, vooral in Frankrijk,<br />

Duitsland, Engeland, Nederland en<br />

België. Door de eeuwen heen hebben<br />

de verschillende types zich aangepast<br />

aan het terrein en het klimaat waarin<br />

ze moeten werken. Eén ding hebben<br />

al deze herdershonden gemeen: hun<br />

natuurlijke instinct tot hoeden.<br />

Men gaat er van uit dat het huidige<br />

type <strong>Hollandse</strong> <strong>Herdershond</strong> al aan<br />

het begin van de 18de eeuw in de<br />

Lage Landen aanwezig is. Om het<br />

onderscheid te benadrukken, spreekt<br />

men in de 19de eeuw over ’vreemde<br />

herdershonden’ (van buiten Nederland)<br />

en ’inlandsche herdershonden’.<br />

In 1874 en 1878 verschijnen de<br />

eerste <strong>Hollandse</strong> <strong>Herdershond</strong>en op<br />

een tentoonstelling, maar het zal tot<br />

1890 duren voordat de naam ’inlandsche<br />

herdershond’ verdwijnt en<br />

plaatsmaakt voor Hollandsche<br />

<strong>Herdershond</strong>. Het heeft lang geduurd<br />

voordat dit ras ’salonfähig’ is;<br />

hij moet het in populariteit afleggen<br />

tegen de jachthonden, terriers en<br />

collies, die veel meer in trek zijn.<br />

In 1898 wordt de rasvereniging, de<br />

Nederlandse <strong>Herdershond</strong>en Club,<br />

opgericht met het doel deze hond<br />

voor de toekomst te behouden. Dan<br />

ook worden de raspunten opgesteld<br />

en als karaktereigenschappen worden<br />

onder andere vereist: aanhankelijkheid,<br />

gehoorzaamheid, volgzaamheid,<br />

waakzaamheid, betrouwbaarheid en<br />

oplettendheid. Bijzonder is ook ’weinig<br />

eisend’, waarmee wordt teruggegrepen<br />

op de taken van een sterke,<br />

werkende hond in weer en wind.<br />

Werkhond<br />

In de laatste helft van de 19de eeuw<br />

beleeft de schapenfokkerij een bloeiperiode;<br />

er zouden in die tijd zo’n<br />

6000 (!) herdershonden actief zijn<br />

geweest. In het werk van herdershonden<br />

onderscheiden we verschillende<br />

taken: hoeden, bewaken en drijven.<br />

De <strong>Hollandse</strong> <strong>Herdershond</strong> is een<br />

hoeder; hij moet er voor zorgen dat<br />

de kudde, die geleid wordt door de<br />

’menselijke herder’, niet afdwaalt of<br />

percelen gaat begrazen waar dat niet<br />

de bedoeling is. De honden draven<br />

heen en weer langs de kudde om<br />

’uitbrekers’ te corrigeren. Daarmee<br />

bepaalt de hond de grens en soms is<br />

alleen maar kijken al genoeg om de<br />

zondaars terug te sturen naar de plek<br />

waar wel mag worden gegraasd. Deze<br />

hond werkt in de polders, op de<br />

dijken, in de wegbermen en op de<br />

heide, kortom overal waar voedsel<br />

voor schapen is. Een schaap is<br />

minder kieskeurig dan een koe en<br />

daarom treffen we de schaapskudden<br />

vaak op stoppel- en heidevelden aan.<br />

Eigenlijk zijn de herdershonden<br />

levende afrasteringen, wandelend<br />

prikkeldraad, want omheiningen en<br />

hekken voor schapen zijn er dan<br />

Op de Winner show<br />

Tijdens de Winnershow op 26 en 27<br />

november in de Amsterdamse RAI<br />

worden de <strong>Hollandse</strong> <strong>Herdershond</strong>en<br />

op zondag 27 november gekeurd.<br />

Maar op de beide Winnerdagen<br />

kunt u met het ras kennismaken<br />

in het ’hondendorp’ van de Winner.<br />

Meer informatie vindt u op de<br />

website: www.winnershow.nl<br />

nauwelijks. Eeuwenlang is er bij de<br />

fokkerij geselecteerd op deze vaardigheden<br />

en die specifieke werkcapaciteiten<br />

staan op de eerste plaats; het<br />

uiterlijk is dan nog van later zorg.<br />

Aan het eind van de 19de eeuw is de<br />

herdershond ook in Nederland een<br />

vertrouwd beeld op het platteland.<br />

Ze lijken hun werk zelfstandig te<br />

doen – dat zit hen letterlijk in de<br />

genen. Ze beschouwen de schapen<br />

als hun roedel, hun eigendom, en<br />

• ’Inlandsche <strong>Herdershond</strong>’, een<br />

tekening uit circa 1875.<br />

11 | 2011 Onze Hond<br />

45

---

Portret<br />

• ’Herderin met schapen en hond’,<br />

detail uit een schilderij van Anton<br />

Mauve (1838-1888), dat is gesitueerd<br />

op de heide in Laren.<br />

rusten niet voordat de kudde veilig<br />

bij de schaapskooi is aangekomen.<br />

Bij het hoeden zal de hond slechts bij<br />

hoge uitzondering een schaap, bij de<br />

wol, vastpakken, maar doorbijten<br />

mag niet! De schapen, op hun beurt,<br />

zijn niet bang voor de hond, maar ze<br />

tonen wel ontzag voor hem.<br />

Net als bij de Drentsche Patrijshond,<br />

zijn er bij dit ras ook diverse populaties<br />

geweest, maar bij dit ras verspreid<br />

over het hele land. Degene die<br />

het beste werken bij schapen worden<br />

veelal voor de fokkerij ingezet.<br />

Behalve voor legale taken, wordt deze<br />

herdershond door zijn baas soms ook<br />

gebruikt bij het stropen en als we<br />

oude foto’s en ansichten bekijken,<br />

dan zien we dat hij ook onder de<br />

hondenkar wordt ingezet. Ten slotte<br />

wordt van hem verwacht dat hij het<br />

erf bewaakt. Hij is met recht een<br />

manusje-van-alles en zoveel taken<br />

voor één soort hond betekent dat er<br />

optimaal gebruik wordt gemaakt van<br />

zijn vaardigheden en dat een intelligente<br />

herdershond veel waard is.<br />

Aan het einde van de 19de en het<br />

begin van de 20ste eeuw zorgen<br />

ontginning, herbebossing en komst<br />

van kunstmest ervoor dat heidevelden<br />

en schaapskudden, en daarmee<br />

de herdershonden, langzamerhand<br />

uit het landschap verdwijnen. Maar<br />

de liefde voor een mooie, raszuiver<br />

gefokte herdershond verdwijnt niet<br />

en het ras is nu een gewilde werkhond<br />

en een goede huisgenoot.<br />

En ook ver buiten Nederland is de<br />

<strong>Hollandse</strong> <strong>Herdershond</strong> te vinden.<br />

Uiterlijk<br />

De <strong>Hollandse</strong> <strong>Herdershond</strong> heeft een<br />

natuurlijke bouw, dat wil zeggen dat<br />

zijn lichaam geen overdreven kenmerken<br />

heeft. Omdat het geen ’luxe’<br />

honden betreft, zijn er van hen in<br />

voorbije eeuwen nauwelijks schilderijen<br />

gemaakt, dit in tegenstelling tot,<br />

bijvoorbeeld, de jachthonden en de<br />

terriers. Maar toch weten we globaal<br />

hoe deze herdershond er heeft<br />

uitgezien, dankzij de schilderijen die<br />

er van schaapskudden zijn gemaakt.<br />

De hond speelt daarop weliswaar<br />

geen hoofdrol, maar we zien hem aan<br />

het werk. Dat is onder andere door<br />

schilders uit de Larense School vastgelegd.<br />

Het eenvoudige boerenleven<br />

is een populair onderwerp van hun<br />

schilderijen en daar passen schaapskudden<br />

en herdershonden prima bij.<br />

Bij de oprichting van de rasvereniging<br />

in 1898 onderscheidt men maar<br />

liefst zes haarvariëteiten. Vandaag de<br />

dag zijn dat er drie: kortharig, langharig<br />

en ruwharig. De raspunten van<br />

de verschillende variëteiten zijn<br />

hetzelfde, met uitzondering van de<br />

vacht en de vachtkleur. De korthaar<br />

en langhaar variëteit zijn goud<br />

gestroomd of zilver gestroomd en<br />

hebben bij voorkeur een zwart<br />

masker. De ruwharige <strong>Hollandse</strong><br />

Herder is blauw-grijs en peper en<br />

zout kleur, zilver en goud gestroomd.<br />

De schouderhoogte is, afhankelijk of<br />

het een reu of een teef is, minimaal<br />

55 tot 57 cm. Het is een middelgrote,<br />

goed gespierde en krachtige hond.<br />

De niet te grote oren staan van nature<br />

rechtop en de donkerkleurige ogen<br />

staan een beetje schuin in het hoofd.<br />

Fokkers hebben geprobeerd om de<br />

<strong>Hollandse</strong> <strong>Herdershond</strong> te bewaren<br />

in de meest oorspronkelijk vorm. Dat<br />

lijkt gelukt, zij het dat de huidige<br />

Hollander 3 tot 5 cm groter is dan<br />

zijn 19de-eeuwse voorvaderen.<br />

Huishond<br />

Na de aanschaf van een pup – altijd<br />

via de rasvereniging – is het volgen<br />

van gehoorzaamheidscursussen een<br />

must. Zijn die met succes afgesloten,<br />

dan kan, of eigenlijk móet, worden<br />

• ’De terugkomst’, schilderij van Anton<br />

Mauve (1838-1888). De herder en<br />

zijn hond brengen de schaapskudde<br />

veilig terug in de schaapskooi. Een<br />

beetje wit aan de borst en tenen is<br />

toegestaan; dat wordt pas in 1914<br />

verboden. De herdershonden op de<br />

schilderijen van deze kunstenaar<br />

hebben dan ook vrijwel altijd wit in de<br />

vacht en ook aan de snuit.<br />

46<br />

Onze Hond 11 | 2011

---

Portret<br />

• Palingverkoop vanuit een hondenkar, Zaandam, 1913. De<br />

hond rechts is herkenbaar als <strong>Hollandse</strong> <strong>Herdershond</strong>, bij<br />

voorbeeld aan zijn rechtopstaande oren en gestroomde vacht.<br />

gekozen voor andere bezigheden met<br />

de hond. De <strong>Hollandse</strong> <strong>Herdershond</strong><br />

is in principe een vriendelijk huishond,<br />

die goed in een gezin past, mits<br />

hem duidelijk is wie de roedelleider<br />

is en wat er van hem verwacht wordt.<br />

Hun ingebakken aard om actief te<br />

willen zijn, stelt wel eisen aan de<br />

eigenaar. Een Hollander is niet<br />

gelukkig met een lui leven; hij leert<br />

snel, maar kan<br />

zich ook snel<br />

vervelen.<br />

Bij de kortharige<br />

en langharige<br />

variëteit<br />

valt het haar<br />

vanzelf uit, maar<br />

de ruwharige<br />

vacht moet<br />

– als hij rijp is –<br />

minimaal tweemaal<br />

per jaar<br />

worden geplukt.<br />

Verder volstaat<br />

regelmatig<br />

kammen en<br />

borstelen. De<br />

levensverwachting van een Hollander<br />

ligt tussen de 10 en 12 jaar.<br />

Reuen kunnen tegenover andere<br />

reuen dominant gedrag vertonen. Ze<br />

zijn ook enkele centimeters groter<br />

dan de teef en krachtiger en zwaarder<br />

gebouwd. Teven worden gemiddeld<br />

twee keer per jaar loops; dat duurt<br />

circa drie weken. Belangrijk is dat de<br />

nieuwe eigenaar goed bij zijn keuze<br />

past – en andersom. Wie moeite<br />

heeft met een strakke opvoeding, kan<br />

beter geen reu nemen. Wie loopsheid<br />

lastig vindt, moet liever niet voor een<br />

teef kiezen. Overleg uw (leef)situatie<br />

en wensen met de fokker.<br />

Activiteiten<br />

Het échte werk, het hoeden bij de<br />

schaapskudden, is er voor de<br />

<strong>Hollandse</strong> <strong>Herdershond</strong> nauwelijks<br />

meer en bovendien heeft hij ’concurrentie’<br />

gekregen van de Border<br />

Collie. Daarentegen zijn de mogelijkheden<br />

om met deze hond aan<br />

hondensporten te doen legio.<br />

Bijvoorbeeld Gedrag en Gehoorzaamheid,<br />

agility, flyball en speuren,<br />

maar ze kunnen ook worden<br />

opgeleid tot politiehond, reddingshond,<br />

drugshond en explosievenhond.<br />

Die veelzijdigheid is één van<br />

de aantrekkelijke kanten van dit ras.<br />

Overal in Nederland is gelegenheid<br />

om met trainingen de <strong>Hollandse</strong><br />

Herder voor verveling te behoeden.<br />

Inschrijven op tentoonstellingen en<br />

clubmatches kan natuurlijk ook. ❮<br />

• Ook vandaag de dag werkt de <strong>Hollandse</strong> Herder nog bij de kudde.<br />

(Foto: Alice van Kempen).<br />

Informatie<br />

• Rasverenigingen: Nederlandse<br />

<strong>Herdershond</strong>en Club<br />

(www.hollandseherder.nl) en<br />

Vereniging De <strong>Hollandse</strong> Herder<br />

(www.vereniginghollandseherder.nl)<br />

• Raad van Beheer op Kynologisch<br />

Gebied (www.raadvanbeheer.nl)<br />

• Hondensport: www.raadvanbeheer.<br />

nl/verenigingen-en-activiteiten/<br />

hondenopvoeding-hondensport/<br />

• Commissie Werkhonden (www.<br />

commissiewerkhonden.nl)<br />

• Cynophilia (www.cynophilia.nl)<br />

• Koninklijke Nederlandse Politiehond<br />

Vereniging (www.knpv.nl)<br />

• Literatuur: ’Allemaal Hollanders,<br />

<strong>Herdershond</strong>en van eigen bodem’<br />

(www.hollandseherder.nl)<br />

11 | 2011 Onze Hond<br />

47